Begin februari verscheen er een nieuwe, reeds in december 2024 goedgekeurde, gedragscode voor het personeel op de website van stad Leuven. Het Kompas, zo het document heet, bundelt de belangrijkste normen en gedragsregels voor alle statutaire en contractuele personeelsleden. Hoewel een deontologische code niet ongebruikelijk is in grote bedrijven en overheidsdiensten, valt over het nut en de wenselijkheid ervan veel te zeggen. Het Kompas gaat ver, veel verder dan de standaardregeltjes die je in de meeste codes terugvindt.
De meest opvallende passages citeer ik hieronder letterlijk:
“Verspreid uit respect geen kritiek over je werkgever, het beleid, je collega’s, de burger … via sociale media zoals facebook of via andere kanalen. Ook al schrijf je online vanuit je persoonlijke account, je bent gemakkelijk herkenbaar als een medewerker van het lokaal bestuur of gelinkte entiteiten.”
“Neem geen standpunten in op sociale media die in strijd zijn met de beleidsvisie. Schrijf geen grensoverschrijdende berichten, en keur ze ook niet goed of steun ze niet.”
“Reageer als medewerker ook niet op kritiek van burgers op de stadsorganisatie of het beleid op sociale media of op andere kanalen, ook al wil je je werkgever, je dienst of het beleid verdedigen.”
“Het Kompas is niet vrijblijvend. Elke medewerker is verplicht de gedragsprincipes na te leven. Na onderzoek van de overtreding, kan er een sanctie of een andere maatregel volgen, waaronder ontslag.”
Waarschijnlijk had niemand vooraf verwacht dat het Kompas veel media-aandacht zou krijgen, zowel regionale als nationale kranten berichtten er meermaals over. De reden staat niet in het Kompas zelf, wel in een intern document: er wordt afgeraden om collega’s te kussen, als dagelijkse begroeting en bij speciale gelegenheden zoals verjaardagen. Dit inspireerde de Leuvense Voor U-afdeling om een ludieke actie op poten te zetten: een kiss-in aan het stadskantoor op Valentijnsdag.
Controle en uniformiteit vs. vertrouwen en directheid
Bovenstaande regels tonen eens te meer aan dat we leven in een maatschappij waar de overheid steeds verder doordringt in het persoonlijke leven van burgers. Het uiten van een eigen mening is vaak niet alleen ongewenst, maar kan zelfs verboden worden door werkgevers. De nieuwe regeltjes die werknemers muilkorven – geen meningen, geen likes, geen sociale interacties – zijn een symptoom van een groter probleem: de allesoverheersende drang naar controle en uniformiteit.
Een bedrijf of bestuur dat zijn werknemers vertrouwt, heeft zulke betuttelende regeltjes niet nodig. Integendeel, door een sfeer van achterdocht en regelzucht te creëren, ondermijn je het wederzijds respect en de loyaliteit binnen een organisatie. Werknemers die tevreden zijn, die zich gerespecteerd en vrij voelen, zullen hun werkgever niet publiekelijk zwartmaken. Ze hoeven niet te fluisteren of stiekem op sociale media te scrollen uit angst dat een verkeerd begrepen like hun job kost. Dit soort verboden werkt alleen maar averechts. Je krijgt geen werkplek waar werknemers met plezier hun werk doen, maar een verstikkend klimaat waarin niemand zich nog vrij voelt om eerlijk te zijn.
Dat brengt ons bij het bredere probleem van de moderne communicatie. Ondanks enorm veel communicatiekanalen lijken we volledig te zijn vergeten hoe we op een normale, volwassen manier met elkaar praten. We hebben geen moed meer om rechtstreeks met elkaar te communiceren. Wat is er zo moeilijk aan om gewoon te zeggen: “ik voel me niet fijn bij een kus van een collega”? Waarom moeten zo’n zaken in regels gegoten worden en hoe ver ga je daarin? Door van bovenaf te bepalen wat wel en wat niet mag, ontneem je mensen de kans om zelf verantwoordelijkheid te nemen en hun eigen grenzen aan te geven. Het gevolg? Een samenleving waarin niemand nog weet hoe hij zich normaal moet gedragen zonder een handleiding.
Strijdig met de Grondwet
Ook juridisch is er een probleem met deze inperking van meningsuiting, zo schreef ook Jasper van Steenbergen, mandaatassistent en doctoraatsonderzoeker Bestuursrecht, Onderzoeksgroep Overheid en Recht (Universiteit Antwerpen) in De Standaard. De nieuwe Leuvense regels zijn niet alleen in strijd met het verbod op preventieve maatregelen dat verankerd is in de Grondwet, de manier waarop ze geformuleerd zijn werkt duidelijk ook een afschrikkend effect in de hand, zo luidt zijn kritiek. Het risico bestaat dat geen enkel personeelslid nog een mening zal durven uiten, in wat voor discussie dan ook. Dat laatste ondervonden we alvast heel duidelijk tijdens onze actie en blijkt uit de privé-berichten die we ontvingen.
Vrijheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid zijn de pijlers van een gezonde werkplek. Hoe meer je probeert om elk aspect van gedrag te reguleren, hoe meer je bereikt dat mensen zich gedwongen voelen om zich ertegen te verzetten, of dat nu openlijk is of in het geheim. Een werkgever die zijn werknemers als verstandige volwassenen behandelt, zal merken dat de behoefte aan micromanagement vanzelf verdwijnt. Het alternatief is een steriele, doodgereguleerde werkplek waarin niemand zich nog vrij voelt om te spreken of zelfs te denken zonder toestemming.
Evi Vanheel, Voor U Leuven