Vooraleer ik antwoord op de titel van dit artikel kan geven moeten we eerst overeenkomen wat politiek geweld is, en wat het niet is. Om dit artikel wat makkelijker verteerbaar te maken zal ik uitsluitend gedateerde voorbeelden gebruiken om emotionele respons van recente gebeurtenissen te vermijden. We moeten even gefocust blijven, dit is belangrijk.
Enkele voorbeelden van politiek geweld
– De Franse Revolutie van 1789 die de Verlichting in Europa teweegbracht.
– Frans Ferdinand werd in 1914 door een Servische nationalist vermoord, dit was de aanzet voor de Eerste Wereldoorlog.
– De Rijksdagbrand van 1933 fungeerde als een katalysator voor de machtsovername van Hitler in Duitsland.
– De Iraanse gijzelingscrisis die van 1979 tot 1981 duurde waar 66 Amerikaanse burgers voor 444 dagen werden vastgehouden.
– Het Tiananmenprotest van 1989 waar honderden mensen demonstranten werden gedood door de Chinese overheid.
– Groenteverkoper Mohammed Bouazizi stak zichzelf in brand in Tunesië in 2010, hieruit volgde de Arabische lente die onder meer een burgeroorlog in Syrië ontketende.
Na het opsommen van een historische voorbeelden kunnen we vier opmerkelijke zaken benoemen.
1. Politiek geweld komt in vele vormen voor. Moord of terrorisme is natuurlijk de eerste associatie wanneer men het heeft over politiek geweld, maar andere minder zichtbare vormen zoals het onderdrukken van protesten of een bevolking laten verhongeren is evenzeer een vorm van politiek geweld.
2. Politiek geweld is soms gerechtvaardigd en heeft in enkele gevallen wél positieve gevolgen met zich meegebracht (Franse Revolutie).
3. Politiek geweld kan soms initieel enorm desastreus zijn voor de slachtoffers maar op lange termijn structurele misstanden blootstellen (Tiananmenprotest).
4. Politiek geweld kan door de ene actor worden gepleegd, terwijl de schuld aan een andere wordt toegeschreven (Rijksdagbrand).
Voor dit artikel niet relevant, maar toch vermeldenswaardig, is dat politiek geweld ook in elke politieke ideologie voorkomt.
Soorten politiek geweld
Extreemlinks politiek geweld:
De moord op Pim Fortuyn heeft Nederland getraumatiseerd, dit is een voorbeeld van extreemlinks geweld tegen een extreemrechts politicus.
Extreemrechts politiek geweld:
De moord op Yitzhak Rabin door een extreemrechtse rechtenstudent, omdat Rabin en Arafat onderhandelden voor vrede tussen Palestijn en Israeli.
Islamitisch terrorisme:
9/11 heeft de hele wereld geschokt en zit bij velen nog vers in het geheugen. Sindsdien werd bij velen onder ons het woord terrorisme meteen geassocieerd met islamitisch terrorisme.
Staatsterrorisme:
De Kristallnacht was een pogrom op Joodse Duitsers, dit was terreur gesponsord door de staat, in dit geval Nazi-Duitsland, waar uiteindelijk ook heel veel burgers aan hebben deelgenomen.
Seperatistisch politiek geweld:
PKK is een politieke partij die in veel landen als terroristische organisatie wordt bestempeld die streeft naar politieke autonomie voor de Koerden in Turkije.
Revolutionair politiek geweld:
De Bolsjewistische Revolutie in Rusland, een voorbeeld van politiek geweld van burgers en militias die het regime omverwerpen, maakte van een autocratische monarchie een communistisch imperium.
Ecologisch politiek geweld:
Ted Kaczynski, ookwel bekend als de The Unabomber, was een veroordeeld terrorist. Hij was een ecologisch terrorist.
Politiek gemotiveerd crimineel geweld:
De moord op de misdaadjournalist Peter R. de Vries heeft op het eerste zicht niet meteen iets met politiek te maken. Echter heeft deze moord veel politieke gevolgen: intimidatie van de vrije pers, machtsvertoon tegenover justitie, terreur zaaien in de Nederlandse samenleving, … Op deze manier doet de drugsmaffia aan een soort meta-politiek, met alle gevolgen van dien.
Politiek geweld
En toch is iedereen voorstander van een bepaalde vorm van politiek geweld. Ik mag toch hopen dat iedereen het noodzakelijk zou vinden om de wapens op te nemen tegen een tyrannieke overheid, ook dat is politiek geweld. Het probleem vormt zich pas wanneer politiek geweld selectief wordt afgekeurd, wanneer je politiek geweld op bepaalde politieke partijen of een bepaald electoraat goedkeurt, zolang het maar niet tegen je eigen kar stoot of je eigen in-group niet bedreigt. Vaak is er een soort rationalisatie die als volgt gaat: “De anderen hebben het in het verleden al tegen ons gedaan, dit keer leren we hun dus gewoon een lesje”, “we moeten hen aanvallen omdat ze anders ons zullen verstikken met hun vuile ideologie” of “wij doen het voor het gemene goed, maar dat willen zij niet verstaan”. Dit alles terwijl hun wereldbeeld wordt gevuld door leugens die door hun propagandamachine worden geschreven.
Polarisatie
Hedendaags politiek geweld is niet los te koppelen van polarisatie. Nochtans moet polarisatie niet per se iets negatief zijn, polarisatie is perfect verdraagbaar in een gezonde democratie. Extreme meningen zijn wenselijk in een goedwerkende democratie, ook al is het maar om de grenzen af te tasten.
Maar de huidige extreme stemmen in onze samenleving willen niet samenwerken met de middenmoot, willen geen debat meer waar iedereen zijn mening kan geven. Ze zijn meedogenloos voor hun tegenstanders en verdragen geen tegenspraak. Dit is toxische polarisatie. En deze toxische polarisatie is alomtegenwoordig in onze samenleving, het lijkt wel alsof de simpelste zaken enorme twistpunten zijn geworden.
Ik ken eigenljik niets anders, ik ben geboren in 2003 en heb enkel gepolariseerde politiek gekend. Ik heb geen grote staatsmannen gekend die over de politieke zuilen heen gingen voor een goed bestuur en liefde voor het vaderland. Ik ken alleen vijandsbeelden en populisme.
Andrew Breitbart zei ooit dat het niet alleen logisch is dat nieuws steeds meer een weerspiegeling wordt van het politieke spectrum, maar dat het wenselijk is. In zijn utopie hadden beide zijden van het politiek spectrum hun eigen media kanalen. Breitbart overleed in 2012, maar zijn droom is ondertussen werkelijkheid geworden.
Ik denk dat het niet nuttig is om iets te schrijven over hoe links en rechts achterhaalde termen zijn (een achterblijfsel van de tjiden van de Franse Revolutie waarbij de linkerzijde revolutionair was en de rechterzijde reactionair waren). Er zijn al talloze artikelen geschreven dat dit huidige links-rechts verdeling niet representatief is voor de samenleving, maar de menselijke neiging van hokjesdenken, de gewoonte om alles in de tweedeling pro en contra te verklaren en de macht van de gewoonte zorgen ervoor dat vandaag links en rechts zéér relevante politieke termen blijven.
Het debat is gedoemd, hoe leven we vredig naast elkaar?
Misinformatie, zowel de oorzaak als het gevolg van toxische polarisatie, is niet meer weg te krijgen uit onze maatschappij. Misinformatie is ook meestal afkomstig van buitenlandse actoren zoals Rusland, China en Qatar die er baat bij hebben onze maatschappij verdeeld te houden. In een wereld van overaanbod aan nieuws zie ik dit niet positief evolueren. Ook de sociale media algoritmen versterken alleen dit effect.
Ik denk niet dat het op korte termijn mogelijk is deze groepen te verzoenen met de rest van de samenleving, in hoeverre er nog echt een middenmoot in onze samenleving bestaat.
Een debat is ook niet meer mogelijk aangezien iedereen hun eigen feiten heeft, als je het niet eens bent over de feiten dan kán je geen debat aangaan. Ik ben pessimistisch over de toekomst, ik denk dat we steeds meer naast elkaar moeten leven uit noodzaak. Om niet met elkaar in conflict te komen.
Terug naar normaal
De enige manier om een stap terug naar de normale wereld te zetten is door leiders te kiezen die geen politiek geweld aanwakkeren en in staat is om het volk te kalmeren. Maar leiders alleen kunnen dat niet. Een samenleving weerspiegelt altijd het karakter van haar burgers. Als burgers de politieke vijand blijven zien als een existentiële bedreiging, dan zal geen enkele leider de rust kunnen herstellen.
Dit is een opdracht van lange adem. De generatie die nu hieraan begint te werken zal misschien niet alle vruchten kunnen plukken van een verdraagzame en veilige samenleving, toch is het noodzakelijk dat redelijke mensen dit moeilijke gesprek aangaan.
Jeroen Pennick, bestuurslid Voor U